Ekipmanların kalibrasyonlarının yapılmasının üç temel amacı vardır:

1. Bir ölçü aletinden okunan değerlerin diğer ölçümlerle uyumlu olmasını sağlamak,
2. Ölçü aleti ile yapılan okumaların doğruluğunu belirlemek,
3. Ölçü aletinin güvenilirliğini belirlemek

Ara Başlıklar:

• İzlenebilirlik: Ölçümlerinizin diğer ölçümler ile ilişkilendirilmesi
• Belirsizlik: Ölçümleriniz ne kadar doğru?
• Güvenilirlik: Ölçü aletine güvenebilir miyiz?
• Ölçümlerinizde İzlenebilirliğin elde edilmesi
• Ayarlama kalibrasyon ile aynı şey mi?
• Kalibrasyon sertifikasında neler bulunur?

İzlenebilirlik: Ölçümlerinizin diğer ölçümlerle ilişkilendirilmesi

Ölçüm sonuçları farklı bir zamanda farklı bir yerde farklı kişiler tarafından farklı ölçüm aletleri kullanılarak alınan ölçümler ile ilişkilendirilebiliyor ise gerçekten yararlıdır. Bu sayede farklı iki üreticinin farklı zaman ve mekanlarda yaptıkları ortak imalat süreci kontrol altına alınabilir. Örneğin makine imalatında kullanılacak mili ve mile takılacak rulmanı üreten firmalar ayrı olmasına, imalatlarını farklı zaman ve mekanlarda yapmalarına rağmen aynı kalitede ölçümler yapabildikleri için imalatlarında bir sorun çıkmaz. Eğer yaptıkları ölçümler arasında ilişki yok ise doğal olarak müşteri şartları sağlanamayacaktır.

Ölçümlerin bu şekilde ilişkilendirilebilmesi için Türkiye; hergün yapılan ölçümleri kapsayan ölçüm birimleri sistemi olarak Uluslararası birimleri sistemini, başka bir deyişle SI birim sistemini kullanmaktadır. Bu sistemde aşağıda sıralanan yedi ana birim vardır.

1. Uzunluk birimi olarak Metre (m)
2. Kütle birimi olarak Kilogram (kg)
3. zaman birimi olarak Saniye (s)
4. Elektrik akımı birimi olarak Amper (A)
5. termodinamik sıcaklık birimi olarak Kelvin (K)
6. Madde miktarı birimi olarak Mol (mol)
7. Işık şiddeti birimi olarak Kandela (CD)

Diğer tüm birimler yukarıdaki yedi ana birimden türetilmiştir. Türkiye’de SI birim sisteminin kullanılıyor olması sayesinde Türkiye’de yapılan ölçümler; SI birim sistemi kullanan dünyanın herhangi bir yerindeki ölçümlerle ilişkilendirilebilir.  Türkiye’de SI birim sistemi ile ülkenin dünya ile entegrasyonunu sağlamaktan sorumlu kurum Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) dir. UME’yi Türkiye’de ölçüm sistemi için otorite olarak tanımlamak da mümkündür. Ülke içerisinde SI birim sistemi ile ilişkilendirilmek isteyen bir kuruluş ölçüm aletini UME’ye göndererek ulusal standartlar ile karşılaştırılması sağlanmalıdır. Karşılaştırma işlemi kalibrasyon olarak adlandırılır ve sonuçlar bir kalibrasyon sertifikası ile birlikte bildirilir. UME tarafından kalibrasyonu yapılmış alete sahip laboratuvar “ikinci kademe” laboratuvar olarak adlandırılır ve bu silsile yolu ile devam eder. Bu ölçüm silsilesine izlenebilirlik denir. Yani izlenebilirliğe sahip bir laboratuvarın ölçüm aletinin kalibrasyonu UME’deki standartlarla bağlantılıdır.

Çoğu ülke, kalibrasyon laboratuvarları için bir akreditasyon sistemine sahiptir. Akreditasyon; bir laboratuvarın bir ölçü aleti veya ürünü kalibrasyon yapabilmesi, test edebilmesi konusundaki yeterliliğinin resmi bir akreditasyon kuruluşu tarafından onaylanmasıdır. Akreditasyon değerlendirilirken laboratuvarın uluslararası standartlar tarafından şart koşulan kriterleri karşılayıp karşılamadığı kontrol edilir. Türkiye için resmi akreditasyon kuruluşu Türk akreditasyon Kurumu (Türkak) ‘dır. Türkak’ın kalibrasyon laboratuvarlarının akreditasyonunda rehber olarak kullandığı uluslararası standart ise TS EN ISO/IEC 17025 (Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar) standartıdır.

Ölçümlerin karşılaştırılabilmeleri için kullanılan ölçüm yöntemleri ortak olmalıdır.

Belirsizlik : Ölçümleriniz ne kadar doğru?

Yapılan tüm ölçümler en nihayetinde bir karar vermek için kullanılır, dolayısı ile ölçümün kalitesi direk olarak verilen kararın kalitesini etkiler. Ölçüm belirsizliği, ölçülen niceliğe atfedilebilecek değerlerin yayılımıdır. Ölçüm belirsizliği bir ölçümün kalitesi ile ilgili bilgi verir. Kalibrasyon sertifikalarında ölçüm belirsizliği belirtilmektedir. Bu detaylıca konuşulması gereken bir konu olduğundan ayrıca incelenecektir.

Ölçümler, geçerliliği kabul edilmiş bir ölçüm sistemi ile her aşamasında belirsizlikleri bildirilmiş olan kesintisiz bir karşılaştırma zinciri boyunca ilişkilendirilebiliyor ise izlenebilirdir.

Güvenilirlik: Ölçü aletine güvenebilir miyim?

Ölçüm aletleri genellikle çoğu iş için ihtiyaç duyulanın üzerinde bir doğrulukta ölçüm yaparlar. Belirsizlik değeri ihmal edilebilir seviyede olan bu aletlerde kullanıcının esas olarak bilmesi gereken şey aletin güvenilirliğidir. Ne yazık ki birçok alet güvenilir değildir. Yeni Zelanda’da yapılan bir araştırmada kalibrasyon için laboratuvarlara gönderilen ölçüm aletlerinin yaklaşık altıda birinin güvenilmez ya da kullanım amacına uygun olmadığı belirlenmiştir.

Güvenilirlik esas olarak ölçüm aletinin tüm fonksiyonlarının düzgün şekilde çalışması demektir.

Kalibrasyon sertifikası sadece ölçüm aletinin düzgün çalıştığından emin olunduktan sonra verilir.

Ölçümlerinizde izlenebilirliğin elde edilmesi

Renk, konfor gibi bazı niceliğin tanımını yapmak zordur çünkü bunlar göreceli kavramlardır. Buna karşın viskozite, termal iletkenlik gibi özellikler ise ölçümün yapıldığı ortam şartlarına bağımlıdır. Bu nedenle uluslararası ölçüm topluluğu bu gibi niceliklerin ölçüm koşullarını tanımlayan prosedürler oluşturmuştur. Bu şekilde yapılan ölçümlerle ölçen kişiye ya da ölçülen ortama bağlılık gibi ölçümü etkileyen koşulların standardize edilmesi amaçlanmıştır.

İzlenebilir bir ölçüm yapabilmek için üç unsur gereklidir:

1. Ölçümün nasıl yapılacağına dair uygun ve geçerliliği kabul edilmiş bir yöntem,
2.  Kalibrasyonu yapılmış bir ölçü aleti,
3. Standart ve yöntemi yorumlayabilecek ve ölçüm aletlerini kullanabilecek yeterlilikte bir personel.

İzlenebilirlik için ölçüm işleminde yukarıdaki üç şartın birden karşılanması zorunludur.

Ayarlama kalibrasyon ile aynı şey mi?

Kalibrasyon işlemi genelde ölçüm aletinin “doğru” değeri okuması için yapılan bir ayarlamayı içermez. Ayrıca kalibrasyon yapılarak hatalı ölçümler yaptığı saptanan bir ölçüm aletinin ayarlanması sonucu yapılan kalibrasyon işlemi geçerliliğini yitirir. Böyle bir durumda ayarlama işleminin ardından yeniden kalibrasyon yaparak sertifika düzenlenmesi gerekmektedir.

Kalibrasyon sertifikasında neler bulunur?

Kalibrasyon sertifikanızda izlenebilirliğin sağlanması için belirli bilgiler bulunmalıdır. TS EN ISO/IEC 17025 standartında listelenmiş olan bu bilgiler birkaç kategoriye ayrılabilir;

• kalibrasyon laboratuvarının kimliğini ortaya koyar,
• ölçüm aletini ve sahibini karışıklığa mahal vermeyecek şekilde tanımlamalıdır,
• yapılan ölçümleri tam olarak tanımlar,
• belirsizliği de içeren sonuçları net şekilde belirtir.